تاریخچه سنگ یاقوت
مشخصات سنگ یاقوت سرخ
علت رنگ قرمز یاقوت
انواع رنگهای یاقوت از خونی غلیظ و تیری تا روشن
روش استخراج روبی
منابع و معادن سنگ یاقوت سرخ در جهان
مشهورترین و بزرگترین یاقوت های سرخ جهان
تعیین ارزش گذاری کیفیت یاقوت سرخ
یاقوت سرخ سنگ ماه تولد چه کسانی است؟
خواص یاقوت

تاریخچه سنگ یاقوت

یاقوت سرخ در تاج پادشاهی چک

نام دیگر یاقوت سرخ ، روبی (Ruby) می باشد که این نام برگرفته از واژه لاتین روبئوس (Rubeus) است.

پارسیان به آن سـبج اسوز یا دافع طاعون می گویند و به هندی آن را پدرام راگ نامند که به معنی نیلوفر سرخ
ابوریحان بیرونی

در زبان سانسکریت هند باستان، روبی به عنوان “ratnaraj” نامیده می شود، که به معنی “پادشاه سنگهای قیمتی” ترجمه شده است.
یاقوت سرخ همواره سنگی زینتی و با ارزش در تاج و تخت پادشاهان بوده هرچند که برخی از این سنگها در تاج پادشاهان مورد آزمایش قرار گرفته و مشخص شده که یاقوت قرمز نبوده و درواقع اسپینل بوده اند. یاقوت سرخ پرنس سیاه که جزو جواهرات سلطنتی بریتانیا است و روبی تیمور که در تاج سلطنتی اسپانیا مورد استفاده قرار گرفته اسپینل بوده اند.
قدما معتقد بودند که یاقوت بر اثر تابش خورشید در دل سنگ به وجود می آید:

تو خورشیدی وگر بر من بتابی/مرا یاقوت مهر خویش یابی — تو خورشیدی و گر بر من بتابی / مرا یاقوت مهر خویش یابی

سنگهای درشت یاقوت قرمزی که رنگ و خلوص بالایی داشته باشد بسیار کمیاب بوده و درصورت وجود حتی چند برابر الماس نیز ارزش دارد. در یکی از داستانهای مارکو پولو، قوبلای خان (یکی از نوادگان چنگیز) به پادشاه سیلان(سریلانکای امروزی) پیشنهاد یک شهر در ازای یک یاقوت سرخ درشت را به او می دهد. سریلانکا به عنوان “جزیره سنگهای قیمتی” مشهور است و به دلیل داشتن روبی هایی با رنگی جذاب و ملایم بسیار مشهور است.

مارکو پولو در قسمتی از کتاب معروف خود می گوید:
یاقوت های سرخ هیچ جای دیگری به زیبایی یاقوت های سریلانکا وجود ندارد.
مارکو پولو

مشخصات سنگ یاقوت سرخ

یاقوت سرخ یا روبی (Ruby) گوهری با انواع رنگ قرمز و سختی 9 در مقیاس موس می باشد. سنگ یاقوت سرخ همانند یاقوت کبود از خانواده کروندوم (Corundum) می باشد. تا 200 سال پیش تصور می شد روبی از نظر ترکیب شیمیایی مشابه اسپینل قرمز (Red Spinel) و گارنت قرمز در یک گروه کروندوم قرار دارند.
هنگام تشکیل روبی و سفایر به جز اکسید آلومینیوم خالص و عناصر رنگزا، عناصر همراه دیگر، سنگ ها و سیالات درگیر و مذابهای مختلف می توانند همراه با این یاقوت تشکیل شوند یا به دام بیفتند. اگر یاقوتهای کشورها و منشأ های مختلف هیچ گونه تفاوتی در عناصر همراه و ناخالصی درون آنها نداشتند قطعا تفاوت رنگ و شفافیت و پیرو آن تفاوت ارزش وجود نداشت.
معمولا سنگ مادر یا میزبان یاقوت سرخ سنگ دولومیت (Dolomite) است که خود در اثر دگرگونی مجاورتی با مواد مذاب یا توده های گرم درون عمق زمین از سنگ آهک اولیه تشکیل می شود. برخی محتویات کانی های میهمان مثل روتیل (بلورهای سوزنی ریز) باعث جلای ملایم و ابریشمی در روبی می شوند. چنانچه مقدار کانی روتیل در محتویات آن زیاد باشد و به صورت کابوشن تراشیده شود پدیده زیبای چشم گربه ای یا آستریوم (ستاره شش پر) در یاقوت بوجود می آید که ارزش جواهر را چند برابر می کند.

علت رنگ قرمز یاقوت

کروندوم به خودی خود تقریبا بی رنگ است و عامل رنگ دهنده در روبی عنصر کروم است و همانطور که قطعا دیده اید سایه هایی قهوه ای رنگ در یاقوت سرخ وجود دارد دلیل آنها مقدار بسیار کمی از فلز آهن در ترکیب شیمیایی آنها است. تقریبا در هر معدنی یک نوع رنگ روبی مختص خود را دارد و فرمول خاصی برای تعیین رنگ آن بر اساس مکان وجود ندارد.
معمولا پراکندگی رنگ در سرتاسر نقاط روبی متفاوت است و لکه های قرمز یا نوارهایی در آن مشاهده می شود. بهترین رنگ روبی رنگ قرمز خالص است که به “خون کبوتر” معروف است. اصطلاحاتی رایج در بازار جواهرات مانند یاقوت برمه یا یاقوت سرخ سیامی در واقع بخاطر کیفیت بالای رنگ آن است نه به خاطر مکان استخراج آن.

انواع رنگهای یاقوت از خونی غلیظ و تیری تا روشن

ارزش دو یاقوت هم وزن بیست قیراطی در بهترین کیفیت (سافیر کشمیر یا روبی برمه) با نمونه یاقوتی به همان مشخصات کانیایی ولی در بدترین کیفیت گوهری (مانند برخی یاقوت های هند و آفریقا) می توانند تا ده هزار برابر تفاوت داشته باشد، گوهر اولی قیراطی 20 هزار دلار و دومی کمتر از دو دلار!

روش استخراج روبی

یاقوت سرخ را می توان از شکافها و کانال های بسیار ریز و حفره های کوچک همانند سایر کانی های دیگر پیدا کرد. استخراج این سنگ از معادن ذخیره اولیه از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه نیست و ترجیحا به صورت ابتدایی و از طریق معادن ثانویه رسوبی استخراج می شود. این روش قدیمی صدها سال است که از طریق شستن شن و ماسه های رسوبی کف رودخانه جهت یافتن این گوهر انجام می شود.

منابع و معادن سنگ یاقوت سرخ در جهان

ذخایر مهم یاقوت در برمه، ویتنام، تایلند، پاکستان، سریلانکا و تانزانیا می باشد که از بین آنها مهمترین ذخایر معدن موگوک (Mogok) در برمه است. در این معدن لایه های رسوبی حاوی یاقوت قرمز در عمق چند متری زمین و گاهی 8 متر قرار دارند. از بین یک درصد از یاقوت های سرخ استخراج شده جهان که برای استفاده در جواهرات کاربرد دارند آنهایی هستند که دارای رنگ بسیار نفیس “سرخ خون کبوتر” می باشند. در حین استخراج یاقوت سرخ ممکن است کانی هایی نظیر بریل، تورمالین، یاقوت کبود، اسپینل، توپاز، زیرکن، مون استون، گارنت و کیانیت همراه آن یافت شود.

یاقوت خونی برمه

دو معدن موگوک و هسو دارای برمه دارای معروف ترین منبع روبی در طول تاریخ از نظر کیفیت می باشند که جهت توصیف رنگ آنها از واژه “خون کبوتر” استفاده می کنند. در معادن تایلند و کامبوج کمتر این سرزندگی و ویژگی فلورانس رنگ سرخ دیده می شود. خواص یاقوت سرخ این منطقه به دلیل کیفیت رنگ بالای خود نیر بسیار قوی می باشد.

معادن سنگ یاقوت سریلانکا

بیشتر ذخایر روبی سریلانکا در جنوب غربی این جزیره و در منطقه راتناپورا (Ratnapura) قرار دارند. معادن روبی این منطقه بسیار با کیفیت است و رنگ آنها بصورت قرمز روشن و صورتی می باشند. البته در این سنگها ته رنگ ارغوانی نیز دیده می شود که با فرآوری حرارتی از بین برده می شود. نگین های بالای 5 قیراط این روبی ها بسیار خوش رنگ و گران قیمت هستند. در رودخانه های این منطقه هنوز جستجوی این گوهر ادامه دارد.

معادن سنگ یاقوت سرخ تایلند

در دهه 1970 تا 1980 تایلند تامین کننده اصلی یاقوت بوده است که امروزه به دلیل مسائل سیاسی و استراتژیک در بازار بسیار کم اند. یاقوت سرخ تایلند معمولا دارای رنگ قرمز تیره و سایه قهوه ای رنگ هستند. کمیابی روبی در معدن موگوک برمه موجب شد تا کارشناسان در ماسه سنگ و خاک رس منطقه چانتابوری (Chantaburi) در جنوب شرقی بانکوک دوباره به استخراج این سنگ امیدوار شوند.

معادن سنگ یاقوت تانزانیا

چندین دهه است که در این کشور روبی هایی با ارزش به همراه سافیر آبی و رنگهای دیگر در معادن ثانویه بدست می آید. کریستال هایی تا ده قیراط از این منطقه پیدا شده که رنگی سرخ زنده با ته رنگ آبی دارند. علی رغم حالت معمول، سنگ مادر روبی های تانزانیا سنگ بازالت نمی باشد.

مشهورترین و بزرگترین یاقوت های سرخ جهان

Sunrise ruby

در 13 می 2015 یاقوت کمیاب و بینظیر Sunrise (طلوع خورشید )، یک جواهر دیدنی از مجموعه خصوصی کارتیه در حراج ژنو Sotheby، به مبلغ 30.420.000 دلار فروخته شد که تاکنون این رکورد بی رقیب مانده است.
برآورد کارشناسان برای این انگشتر حدود 20 میلیون دلار بود اما نگین یاقوت خون کبوتری برمه کاملا طبیعی بدون هیچگونه بهسازی، به وزن 25.59 قیراط با تراش cushion، و دو الماس با تراش shield به وزن های 2.47 و 2.70 قیراط ، دو رکورد گرانترین یاقوت سرخ و بالاترین مبلغ( 1.180.000) دلار برای یک قیراط سنگ رنگی به غیر از الماس را بخود اختصاص داده و در کتاب رکوردها ثبت شد.

سنگ یاقوت سرخ 125West

این قطعه در حال حاظر بزرگترین یاقوت سرخ در جهان با وزن 18696 قیراط بوده که بصورت نتراشیده وجود دارد.
سنگ یاقوت سرخ ادوارد (Edward Ruby)

این گوهر به عنوان یاقوت پرنس سیاه نیز شناخته شده است و با 170 قیراط وزن در موزه علوم طبیعی لندن موجود می باشد هرچند که آزمایشات بعدی مشخص شد این سنگ اسپینل می باشد با اینحال این گوهر به عنوان روبی در تاریخ شناخته شده است!

گوهر با ارزش با وزن 138.7 قیراط در موزه اسمیتسونین در ایالات متحده قرار دارد.

سنگ یاقوت ستاره ریوز Reeves Star Ruby6 — سنگ روبی لانگ استار (Long Star Ruby)

این روبی با وزن 100 قیراط در موزه علوم طبیعی شهر نیویورک قرار دارد.

سنگ روبی صلح (Peace Ruby)

این روبی با وزن 43 قیراطی به دلیل همزمان بودن با پایان جنگ جهانی اول در سال 1919 به یاقوت صلح نامگذاری شده است. از این گوهر متاسفانه عکسی در دسترس نیست!

تعیین ارزش گذاری کیفیت یاقوت سرخ

در درجه بندی کیفی یاقوتهای قرمز (روبی) و سافیر فاکتورهای زیر مهم هستند:

رنگ که خود شامل رنگ، تیرگی و روشنی رنگ و غلظت رنگ می باشد.
پاکی از بسیار پاک تا ناپاک و پر از ناخالصی: پاکی یاقوت برای ارزش گذاری بسیار اهمیت دارد ولی حد تشخیص چشمی برای این امر کافی است به گفته دیگر یافتن نمونه های از روبی که در حد مطالعات میکروسکوپی هم ناخالصی نداشته باشند و در اصطلاح گوهر شناسی (Loup clean) و یا (VVS (Very very slightly includedباشد بسیار کم یاب هستند. یاقوتی که بسیار ناپاک و اساسا اوپک باشد هرچند که بدون بهسازی باشد ولی ارزش مادی ندارد. توجه : در این تصویر پاکی IF در روبی از نظر تئوری وجود دارد. اساسا ما یاقوتی که از درون بدون اینکلوژن باشد نداریم.
کشور تولید کننده (مانند برمه، سیلان، تایلند، ویتنام، هند، استرالیا، کنیا و …) که یکی از مهمترین فاکتورها است برای مثال ارزش یک نگین روبی برمه با کیفیت متوسط و وزن یک قیراط می تواند از یک نگین روبی آفریقا به وزن بیست قیراط و با کیفیت بالا بسیار ارزشمند تر باشد.
وزن (که به قيراط بیان می شود و اگر دو یاقوت در باقی فاکتورها یکسان باشند با افزایش وزن ارزش نمونه بزرگتر تصاعدی بالا می رود)
کیفیت تراش که باعث ارزش افزوده زیادی می شود. از آنجایی که روبی جزو انواع کمیاب در جواهرات است و معادنی که نوع با کیفیت آنها جهت تراش دارند بسیار محدود هستند از این جهت تراش و شکل دهی اولیه آنها باید با هدف حداکثر وزن درنظر گرفته شود. سنگ یاقوت قرمز نتراشیده و مات دارای درخشش کم و جلایی روغنی شکل است ولی بعد از تراش درخشش آن حتی ممکن است به اندازه برلیان الماس نیز برسد!
موارد خاص تاریخی مانند یاقوتهایی که در تاجها و نیم تاجها به کار رفته اند و خود روایت کننده تاریخ یک کشور هستند.

تشخیص یاقوت اصل و طبیعی از بدل

از اوایل قرن اخیر یاقوت های مصنوعی و غیر طبیعی تولید شده اند که دارای ترکیبات شیمیایی و اپتیکی مشابه یاقوت های سرخ اصل را دارا می باشند. یکی از تفاوتهای آنها در نوع اینکلوژن هایشان میباشد . با این حال یاقوت های سرخ سنتتیک و ساخته شده در آزمایشگاه میتوانند شاخص‌های اینکلوژن “اثر انگشت” و یا ترکهای احیا شده را داشته باشند. بنابراین تشخیص آنها گاهی دشوار است تا جایی که در این مقاله درباره این چالش‌های تشخیص یاقوتهای سنتتیک برای شما تهیه کرده ایم.
محتویات و ناخالصی ها در سنگ روبی همیشه وجود دارند و این مورد از ارزش آن کم نکرده و یا موجب نامرغوب شمردن آن نمی شود. درواقع ما از این ناخالصی ها و شکل آنها زیر لنز بزرگنمایی است که می توانیم تفاوت یاقوت سرخ اصل و بدل را تشخیص دهیم. البته باید به این نکته توجه کنید که بسیاری از یاقوت هایی که در بازار میبینید معمولا بهسازی شده اند. یاقوت سنگی گرانبها است بنابراین یک یاقوت سرخ باکیفیت قیراطی زیر هزار دلار نیست. یاقوت سرخ پر شده با شیشه سرب دار یکی از انواع رایج بهسازی است که با قیمتی ارزان در بازار موجود است.

بازار فروش سنگهای قیمتی از جمله روبی در تایلند

نکته بسیار مهم در این است که متخصصین ساخت یاقوتهای مصنوعی که هدفشان شبیه سازی این یاقوتها به نمونه های طبیعی است، تا به حال نتوانسته اند، حداقل در نمونه های تجاری بازار، سیال در گیر اولیه شبیه آنچه در یاقوتهای طبیعی وجود دارد را ایجاد و حفظ نمایند. این نکته ساده در تفکیک غیر تخریبی طبیعی از مصنوعی بسیار مهم است. گاهی یاقوت سرخ را جهت از بین رفتن ناخالصی هایی که پاکی آن را کاهش میدهند حرارت دهی یا هیت میکنند. در مقاله ای تحت عنوان بهسازی یاقوت به روش حرارت دهی این موضوع را کاملا شرح داده ایم.
همچنین ممکن است به یاقوت را به روش نفوذ سطحی بهسازی و سطح آنها را پوشش دهند. در بازار می توان انواع یاقوت های سرخ غیر طبیعی از نوع شیشه و یا دوبلت یافت. در تراش آنها معمولا تاج را از گارنت و قسمت زیرین نگین دابلت را از شیشه درست می کنند. حتی ممکن است قسمت تاج را از یاقوت طبیعی و زیرین آن یاقوت مصنوعی نیز باشد که در این مقاله تحت عنوان لایه رشد اضافی یاقوت سنتتیک روی کرندوم آورده ایم! در گذشته سنگ شناسان جهت تشخیص یاقوت اصل از بدل، سنگ را در دهن خود قرار داده و تا اگر به سنگ رنگی اضافه شده باشد به کمک آب دهان مشخص گردد.

یاقوت سرخ سنگ ماه تولد چه کسانی است؟

یاقوت سرخ سنگ قدرتمند متولدین تیر ماه می باشد. البته این گوهر از نظر نجومی با متولدین آذر، آبان ، دی و اسفند نیز سازگار است.

خواص یاقوت

خواص یاقوت در چاکرا درمانی

عنصر وابسته به یاقوت سرخ ، زمین است و همانطور که می دانید بطور کلی سنگهای قرمز رنگ نیز با چاکرای اول یعنی ریشه آدمی در ارتباط هستند. این چاکرا محل ورود پرانا و وظیفه تولید نیروی حیاتی و بنیادی را برای بدن دارد بنابراین چنانچه کم انرژی و یا دچار کم خونی هستید از انرژی این گوهر ناب غافل نشوید.

خواص یاقوت سرخ از نظر فیزیکی

خواص یاقوت سرخ شامل افزایش انرژی حیاتی درون بدن، تحریک سلامتی در تمامی اعضا و دستگاه های بدن می باشد. این گوهر از بوسیله فعال تر کردن سیستم گردش خون، کل بدن را فعال و زنده می کند. این گوهر، دارای ارتعاشات انرژی گرم و تهییج کننده می باشد.
از ایوان چهارم تزار روسیه نقل شده که یاقوت سرخ برای قلب، مغز و حافظه مفید است. در قرن سیزدهم میلادی نیز پودر آن به صورت آسیاب شده، یک نسخه تجویزی معمول برای درمان مشکلات کبدی بود. در قرن های 15-16 میلادی، از آن جهت دفع سموم استفاده می شد. گفته شده در زمان باستان وقتی کسی آن را به پوست خود می مالید، تصور می کرد نیروی جوانی و حیات را جذب می کند.

خواص یاقوت از نظر روحی و روانی

از خواص یاقوت سرخ جهت فرو نشاندن شک و تردید و یاری دهنده فرد در مقابله با اضطراب استفاده می کنند. بطور کلی از خواص یاقوت سرخ می توان به ایجاد القای اعتماد به نفس، احساس نوعدوستی، همراه آوردن شجاعت و دلاوری، رغبت برای زندگی، اعتماد و رضایت اشاره نمود.
سنگ یاقوت سرخ برای تازگی و ماجراجویی بوده و ارتعاشات آن جذب کننده فرصت هایی برای تغییرات غیر منتظره یا موفقیت ها می باشد. در این گوهر احساس شکست و ناامیدی را از بین برده و فرد را از جهت احساسی و ذهنی سرشار از انرژی می کند. گفته شده که این سنگ فرد را ترغیب می کند تا دربرابر کسانی که وی را تهدید کرده اند بایستد.

خواص یاقوت صورتی رنگ

البته یاقوت صورتی نوعی سفایر است ولی از آنجایی که صورتی نوعی طیف از رنگ قرمز است پس ترجیح دادیم خواص یاقوت صورتی را در این قیمت بیاوریم. این گوهر مرتبط با عنصر آب و آتش است و با حمایت از قلب و گردش خون، یاری دادن ارتعاشی تعادل قند خون و سوخت و ساز گلوکوز تاثیرات جسمانی قابل توجهی برای حمل کننده آن دارد.
از نظر روحی روانی نیز یاقوت صورتی دارای خواصی چون ترغیب نجاب و دلسوزی در روابط دوستانه، فراهمی رغبت برای عشق بدون ترس و عمل کردن با سخاوت می باشد. یاقوت صورتی سنگی فوق العاده برای محافظت احساسی و روانی در شرایطی که فرد توانایی هدایت اتفاقات را ندارد، ولی نمی تواند به راحتی موقعیت را رها کرده و جدا شود می باشد. این گوهر باعث به شخص امکان می دهد تا طوفان های زندگی را بدون آسیب دیدن پشت سر گذارد.

خواص یاقوت سرخ در منابع کهن و تاریخی

انصاری دمشقی در باب خواص یاقوت سرخ می نویسد: « دارنده اش را در دل مردمان با شکوه و ستوده جلوه دهد، انجام نیازها و رفع حاجت ها را برای او آسان می گرداند و به ویژه اگر سنگ یاقوت سرخ بهرمانی باشد. یاقوت عطش را از بین می برد آب دهان را بسیار می گرداند. اندیشه را نیکو و دل را نیرومند می کند و اندوه و زردی چهره را می برد و خطر زهر را دفع می سازد (دمشقی،1382:91)
آشامیدن یک درهم از آن جهت رفع صرع و وسواس و خفقان و رفع سموم و تصفیه خون و تقویت نیروی باصره و پوشیدن انگشتری آن جهت قضای حاجات و رفع ضرر صاعقه موثر است.خواص یاقوت سرخ برگفته از عقیلی خراسانی
همچنین در جایی دیگر نقل شده که در دهان داشتن آن را جهت رفع بدبویی آن و تقویت دل و تفریح و نشاط و مفید می دانند (عقیلی خراسانی)